در تمام جهان و ازجمله کشور ما آموزشوپرورش به عنوان رکن تعلیم و تربیت باید در این عرصه و پذیرش تحول پیشگام باشد. در آموزشوپرورش ایران هم تحولاتی در دست انجام است که شرح و نقد این تحولات و مسائل آموزشوپرورش در سطح کلان نیازمند فضا و حوصله فراتری است. آنچه نگارنده به صورت اجمال و در حیطه تحولات در دست اجرای آموزشوپرورش به آن پرداخته دوره پیش‌دبستانی است؛ مرحله‌ای که در بسیاری از کشورها به نوعی پایه و اساس آموزش و تربیت به حساب می‌آید اما سیر تحولات دوره پیش‌دبستانی در کشور ما به گونه‌ای است که کم‌وکیف و فرجام آن مشخص نیست. نوشته حاضر، این تحولات را از نگاه نقد و راهگشایی بررسی کرده است. خلاصه‌ای از مقاله را برگزیده‌ایم که می‌خوانید.
سیر شتابزده تغییرات در دوره پیش‌دبستانی، پیامدهایی داشته که به طور اجمالی به آنها اشاره می‌کنم:
در سال‌های اخیر بیشتر مربیان پیش‌دبستانی بدون توجه به رشته تحصیلی به صورت شرکتی یا غیرشرکتی، استخدام شده‌اند و شماری هم در نوبت استخدام قرار گرفته‌اند. سوای تعدادی از این مربیان که شرایط استخدام را دارا بوده‌اند، این اقدام باعث تضییع حقوق مربیان لیسانس و فوق‌لیسانس مرتبط شده است و نوآموزان هم به دلیل عدم ارتباط رشته تحصیلی مربیان جذب‌شده، نتوانسته‌اند چنان که باید بهره ببرند. در آینده باید از این اشتباهات اجتناب شود.
منابع آموزشی این دوره‌ها علاوه بر تقویت علاقه به ارزش‌های دینی باید هویت ملی، رفتارهای مطلوب فردی و اجتماعی و هدف‌های مربوط به تغذیه صحیح، خودیاری، آشنایی با طبیعت مواد، رشد زبان، تفکر و آمادگی برای یادگیری را در نوآموزان تحکیم کند.
در مورد مکان آموزشی دوره پیش‌دبستانی تا قبل از تشکیل پایه ششم ابتدایی، کلاس پیش‌دبستانی معمولا در ضمیمه مدارس ابتدایی با شیفت مخالف تشکیل می‌شد. اما با احیای مجدد پایه ششم، مقطع ابتدایی با کمبود فضا روبه‌رو شد و از آن طرف مقطع راهنمایی به علت عدم ورود پایه پنجم به دوره اول راهنمایی با فضای اضافی روبه‌رو شد و پیامدهای اقتصادی این تغییرات، سبب تعطیل‌شدن مراکز پیش‌دبستانی شد که بیکاری شماری از مربیان را نیز در پی داشت. حضور نوآموزان در کلاس‌های دانش‌آموزان دوره راهنمایی یا دبیرستانی و استفاده از میز و نیمکت آنها باعث مشکلات جسمی و روحی زیادی برای نوآموزان می‌شود. مسائل پیش‌گفته در حکم ضایع‌شدن حقوق دولت و حقوق دانش‌آموزان است.
در کتاب جدید فارسی پایه اول به‌جای آموزش الفبا به صورت گام‌به‌گام که سهولت فراگیری را دربرداشت، دانش‌آموزان با کلماتی روبه‌رو می‌شوند که تنها یک یا دو حرف آن را خوانده‌اند.
در ریاضی پایه دوم ابتدایی قاعده آموزش یعنی اصل از ساده به سخت، برعکس اجرا شده است؛ بخش‌های اول این کتاب سخت و قسمت‌های پایانی آن ساده است.
اجرای یک طرح براین مبنا که به مدت شش‌سال، هر سال یک پایه تحصیلی حذف شود امری بی‌سابقه بوده و پیامدهای زیانباری خواهد داشت همانطور که حذف دوره پیش‌دانشگاهی در مقطع شش‌ساله، باعث به وجود آمدن شمار قابل‌توجهی دبیر مازاد در مقاطع راهنمایی و متوسطه شد و دوره ابتدایی را با کمبود نیرو روبه‌رو کرد که گواهی بر نبود برنامه‌ریزی درست و دست یازیدن به کارهای غیرکارشناسی است. افزودن یک پایه (ششم) به دوره ابتدایی باعث تراکم دانش‌آموزان و کمبود معلم و فضای آموزشی در این مقطع شده است. از سوی دیگر گنجاندن گروه سنی شش تا 11سال در یک مقطع از لحاظ رفتارهای اجتماعی و بازی‌های گروهی موجب ضایع‌شدن حقوق کودکان در پایه‌های پایین‌تر شده است. در پی انتقادات جدی در رسانه، تغییراتی در طرح 3- 3-6 ایجاد شد و حالا شعار 3-3-3-3 مطرح است که ممکن است تا حدودی قابل قبول باشد، اما اجرای طرح جدید هم مشکلات خود را خواهد داشت.
محتوای کتاب ششم به ویژه ریاضیات براساس استعداد دانش‌آموزان با بهره هوشی بالا تهیه شده است، در حالی که باید استعدادهای حداقل، متوسط و بالا درنظر گرفته می‌شد.
طرح یک نوبته‌کردن مدارس در صورتی که قواعد کلاسی رعایت شود، خوب است اما بالا بردن تعداد دانش‌آموزان یک کلاس تا 40نفر کارایی را پایین می‌آورد. در کشورهایی که طرح یک نوبته اجرا شده ابتدا زیرساخت‌های آن را فراهم کرده‌اند.
به هر حال انتقاد و پیشنهادهای سازنده موجب رشد و پیشرفت یک دستگاه اجرایی مثل آموزشوپرورش می‌شود. تجربه نشان داده است که انتقادهای سازنده در زمان مطرح‌شدن مورد توجه قرار نگرفته، اما با گذشت زمان، مشخص شده که باید مورد توجه واقع می‌شد.
از جمله انتقادات نگارنده در خصوص مشکلات کودکان پیش‌دبستانی در همشهری مورخ 21 آذر سال1380، پیشنهاد حذف امتحانات سوم راهنمایی همشهری 13شهریور 81، معضل عزل‌ونصب مدیران مدارس و پیشنهاد تعطیلی پنج‌شنبه آخر سال در نشریه نگاه دی‌ماه 82 و پیشنهاد بازنشستگی پیش از موعد، بود که بعدها مورد توجه مسئولان آموزشوپرورش قرار گرفت و به اجرا درآمد. اما چه بهتر که در آموزشوپرورش به مبانی کارشناسی بیشتر توجه شود و آزمون و خطاها به حداقل ممکن برسد چراکه این دستگاه اجرایی حساس، آزمون و خطاهای پی‌درپی، می‌تواند عواقب برگشت‌ناپذیری داشته باشد.
